رازهای پزشکی هسته ای که شما را شگفت زده خواهد کرد
رازهای پزشکی هسته ای پرده از اسرار علمی برمی‌دارد که نام آن با هراس و شکوه گره خورده است.
امروزه پزشکی هسته ای تصویربرداری مولکولی لبه فناوری انسان به شمار می‌رود و بدین طریق ما می‌توانیم اسرار اعماق بدن را کشف کرده و از رازهای عملکرد درونی آنها با خبر شویم.
از آنجا که علم پزشکی هسته ای از فناوری هسته ای نشات می‌گیرد و بوق و کرنای تسلیحات هسته ای و تبلیغات خطر جنگ‌های آخرالزمانی بلندتر از صدای دانشمندان و پزشکان است گویی یک راز ناشناخته یا سایه پنهان‌کاری بر دانش پزشکی هسته ای سایه افکنده است.
تصوراتی نگران کننده که خاطر بیماران را مشوش می‌کند و به رازهای پزشکی هسته ای معروف است، رازهایی که ما می‌خواهیم آنها را برملا کنیم.
دانش پزشکی هسته ای
فرق عمده تصویربرداری پزشکی هسته ای با دیگر انواع تصویربرداری را می‌توان در منبع پرتو دانست.
مشهورترین تصویربرداری پزشکی رادیولوژی اشعه ایکس است. در این رویه اشعه ایکس از دستگاه به سمت بیمار پرتودهی می‌شود. اشعه ایکس بعد از برخورد با بدن بیمار متوقف شده و با عبور از آن روی نگاتیوی که به اشعه X حساس است تصویری را ثبت می‌کند که درواقع نمایشی از آناتومی بیمار با کیفیت خوب است.
با پیشرفت علم و نیازهای پزشکی انواع روش‌های تصویربرداری که با دیگر طیف امواج همچون انرژی الکترومغناطیس و امواج فراصوت باشد هم ساخته شد؛ لیکن دانش هسته ای هدیه‌ای را برای سلامت بشر به ارمغان آورد به نام تصویربرداری پزشکی هسته ای که مزایای آن در نوع خود بی‌نظیر است.
تصویربرداری پزشکی هسته ای
در پزشکی هسته ای برای تصویربرداری از درون بیمار موادی به‌عنوان رادیو دارو را وارد بدن بیمار می‌کنند تا در ارگان مورد نظر تجمع کند. این مواد پرتوزا هستند و حال بدن بیمار است که از خود پرتودهی می‌کند. اینجا است که یک دستگاه آشکارساز پرتو گاما آنها را دریافت و تصویر نهایی را ثبت می‌کند. این رویه شگفت انگیز که یکی از رازهای پزشکی هسته ای است به بشر فرصت‌های جدیدی همچون ضبط تصاویر داینامیک برای مبارزه با بیماری‌ها اعطا کرده است.
به‌طور کلی اهمیت رشد و تکامل تصویربرداری تشخیصی هسته ای از این جهت مهم است که از تشخیص بیماری در همان مراحل اولیه تا توسعه شیوه‌های درمانی و حتی شخصی‌سازی روش درمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
چشم اندازهای که پزشکی هسته ای به ما می‌دهد عبارتند از:
● درک بهتر بیماری‌ها
● تحلیل و تجزیه سریع‌تر نتایج داروها
● انتخاب آگاهانه‌تر شیوه درمان
● پایش واکنش بیمار به شیوه درمان
● کشف فرصت‌های جدید شناسایی افراد در معرض خطر بیماری
وقتی مقایسه می‌کنیم برای دستیابی حدودی به همین اطلاعات باید از چه روش‌های تهاجمی جراحی با بیوپسی استفاده کنیم ارزش دانش پزشکی هسته ای دوچندان می‌شود. هر عمل پزشکی که روی افراد انجام می‌شود چه کودک و چه بزرگ‌سال با خطر آسیب همراه است و این مختص عملیات‌های همچون پزشکی هسته ای نیست. درعین‌حال باتوجهبه نوع عمل پزشکی خطر صدمه می‌تواند کوچک یا بزرگ باشد.
در فرهنگِ پزشک بهتر می‌داند، بیماران اعتماد خوبی به پزشک خود دارند تا هر کاری به نحو درست و مناسب انجام شود. در حقیقت آنها نگرانی در مورد خطرات مرتبط با عملیات‌های پزشکی هسته ای و پرتوها را به ذهن و تبحر پزشکان واگذار می‌کنند. با این وجود این قابل درک است که فناوری هسته ای شکوهی همراه با ترس به همراه دارد که در رازهای پزشکی هسته ای پنهان شده است.
رازهای پزشکی هسته ای
هر روش علمی جدید می‌تواند عواقب و مشکلاتی هم داشته باشد. به خصوص مواردی ک با دانش هسته ای مربوط است همیشه برای انسان به عنوان یک زنگ خطر واقعی مطرح بوده است.
تصوراتی که به واسطه اطلاعات شخصی و دور از واقع ایجاد شده نیز باعث می‌شود برخی از بیماران از تصویربرداری پزشکی هسته ای ابا داشته باشند. به همین جهت به واکاوی حقایقی درباره تشخیص هسته ای پزشکی می‌پردازیم تا پرده از رازهای پزشکی هسته ای برداریم.
ترس از آلرژی به دوز رادیو اکتیو
برخی از بیماران نگران آلرژی به ماده شیمیایی هستند که ایزوتوپ رادیواکتیو به آن متصل است. به جرات می‌توان گفت واکنش آلرژیک به این ماده شیمیایی وجود ندارد. البته توصیه مهم به بیمار این است که در هر مراجعه‌ای پزشکان و کارکنان درمان را از هر گرونه آلرژی یا واکنش آلرژیکی در گذشته باخبر کند.
هراس از باقی ماندن رادیواکتیو در بدن
هراس از باقیمانده رادیودارو در بدن با افشای یکی دیگر از رازهای پزشکی هسته ای رفع خواهد شد. برخلاف برخی ادعاها که مواد ردیاب در بدن بیماران برای مدت‌ها به جا خواهند ماند. باید بدانید که رادیواکتیویته استفاده شده در مراکز استاندارد تقریباً تا روز بعد کاملاً از بین خواهد رفت.
پزشکی هسته ای از مقادیر بسیار کمی مواد رادیواکتیو بهره می‌برد که به‌عنوان رادیو دارو یا رادیو ردیاب معروف هستند.
سه روش برای رساندن رادیو دارو به عضو مورد نظر عبارتند از:
● تزریق
● قرص
● گاز آئروسل
به عبارتی در روند تصویربرداری هسته ای رادیواکتیو خواهید شد؛ ولی این مقدار بسیار کم و ناچیز است و در عرض یک روز کسی با این مقدار دچار مشکل نمی‌شود. در حقیقت این مواد بعد از تزریق هیچ احساس جدید یا خاصی در شما ایجاد نمی‌کنند.
عوارض آزمایشات پزشکی هسته ای
وحشت از عوارض آزمایشات پزشکی هسته ای نیز مشکل رایجی است؛ ولی تجربه نشان داده هر واکنش نامطلوبی به این آزمایشات بسیار نادر بوده و به صورت خفیف بروز کرده است.
یکی از رازهای پزشکی هسته ای این است که پزشکی هسته ای بر مدار دقت و ایمنی پایه گذاری شده. انتخاب ردیاب و دوز تشعشع یک کار تخصصی است، چرا که هدف اصلی آن قرار گرفتن بیمار در معرض کمترین تابش با کسب حداکثر دقت است. به جرات می‌توان گفت شما در پزشکی هسته ای به‌اندازه یک تشخیص اشعه ایکس در معرض تشعشع هستید.
راز متغیر بودن فاصله زمانی بین تزریق مواد ردیاب و اسکن
تشخیص پزشکی هسته ای یک رویه مشخص دارد که عموماً در سه مرحله انجام می‌شود. معاینات پزشکی هسته ای با اجرای رادیو ردیاب شروع شده با گرفتن تصاویر و ثبت آنها به مرحله نهایی که تجزیه و تحلیل نتایج است وارد می‌شود.
اما یکی رازهای پزشکی هسته ای این است که مقدار زمان لازم برای کامل کردن این فرآیند به نوع آزمایش بستگی دارد. درواقع باتوجهبه اینکه رصد کدام قسمت از بدن مورد نظر پزشک معالج است این اسکن هسته ای می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت یا حتی چند روز متغیر باشد.
تست ورزش قلب و تصویربرداری هسته ای
در تصویربرداری هسته ای هیچ ممانعتی برای تست ورزشی قلبی (CPX test) چه با تردمیل و چه با دارو وجود ندارد. اساسا خطرهای مرتبط با CPX test در کمترین حالت ممکن است.
حقیقت این است ک در دنیای پزشکی هیچ آزمایشی کاملاً ایمن فرض نمی‌شود. وجود خطرهای کلی مشابه حمله قلبی، سکته مغزی یا مرگ در روند پزشکی هسته ای بسیار کم و در حدود ۱/۵۰۰۰۰ تا ۱/۱۰۰۰۰۰ در نظر گرفته می‌شود.
یکی دیگر از رازهای پزشکی هسته ای به ما می‌گوید که در تمام طول روند آزمایش و حتی پس از آن کادر پزشکی زبده به‌طور دقیق و پیوسته احوالات شما را زیر نظر دارند و برای جلوگیری از وقوع هر حادثه‌ای آماده هستند.
راز مواد ردیاب و ماده کنتراست
برخی تصور می‌کنند مواد ردیاب همان ماده کنتراست هستند. در واقع اینجا یکی از رازهای پزشکی هسته ای و تفاوت‌های مهم بین انواع تصویربرداری پزشکی را شاهد هستیم.
ماده کنتراست یا حاجب نسبت به انرژی الکترومغناطیس و امواج فراصوت حساسیت دارند؛ ولی مواد ردیاب یا رادیوتراکرها که در تصویربرداری پزشکی هسته ای استفاده می‌شوند خود پرتوزا هستند.
اسرار ید-۱۳۱ یا ید-۱۲۳ در تشخیص هسته ای
کسانی که دچار بیماری تیروئیدی هستند و به ید حساسیت دارند نگران استفاده از به ید-۱۳۱ یا ید-۱۲۳ در تشخیص‌های هسته ای هستند. همه انسان‌ها برای بقا به ید نیاز دارند. بنابراین ید خام که یک ماده مغذیی ضرروی است حساسیت‌زا به شمار نمی‌رود. ولی هنگامی‌که ترکیباتی به ید یون متصل شوند مثل ماده حاجب یددار که در تصویربرداری سی‌تی‌اسکن استفاده می‌شود امکان بروز علائم حساسیت وجود دارد.
خبر خوب و یکی دیگر از رازهای پزشکی هسته ای این است که ید-۱۳۱ یا ید-۱۲۳ که در آزمایش پزشکی هسته ای استفاده می‌شوند از نوع خام بوده و در نتیجه هیج جای نگران برای بروز حساسیت وجود ندارد.
وحشت از تاثیر مواد ردیاب در بدن روی دیگران
این نگرانی مورد توجه برخی از بیماران است و آنها باور دارند موارد ردیاب در بدن آنها می‌تواند به اشخاص خاص مانند زنان باردار یا حتی کودکان تاثیر بگذارد. رازهای پزشکی هسته ای به ما می‌گویند عموماً هیچ عوارض و خطری بابت در مجاورت با دیگران حتی در معرض مقادیر قابل توجه رادیواکتیو ناشی از آزمایشات تصویربرداری تشخیصی پزشکی هسته ای وجود ندارد.
همچنین باید بدانید که پروتکل‌ها ایمنی در پزشکی هسته ای بسیار بالا و ایمن است. بیمارانی که تحت این رویه درمانی قرار می‌گیرند از دستورالعمل‌های خاصی پیروی خواهند کرد. در حالیکه استفاده از حمام و بودن در کنار دیگران مشکل زا نیست پیشنهاد طب اسکن این است که طی ۲۴ ساعت بعد از هر آزمایش با رادیودارو‌ها به‌طور مکرر ادرار کنید.
پیشنهاد می‌کنیم زمان کوتاه‌تری در کنار زنان باردار و کودکان کوچک باشد. زمان‌هایی مانند خوابیدن شبانه می‌تواند بهترین مصداق باشد و در غیر این با فراغ بال از فعالیت روزانه خود لذت ببرید.
اسرار لباس پوشیدن در نتایج آزمایش پزشکی هسته ای
لباس عرفی تاثیر چندانی دارد و لباس ساده همچون لباس خواب و استراحت گزینه مناسب است. درعین‌حال برای هر تست اگر لازم باشد کادر پزشکی به شما خواهند گفت که چه نوع لباسی را بپوشید.
راز دردآلود پزشکی هسته ای
همیشه این تصور وجود دارد که روش‌های پزشکی هسته ای دردآورند؛ لیکن رازهای پزشکی هسته ای برملا می‌کنند که عموماً روش‌های پزشکی هسته ای بدون درد طراحی شده‌اند. البته ممکن است مواد رادیواکتیو به شما تزریق شود؛ اما این روش مشابه تزریق به رگ دست شما در هنگام خون دادن است.
نوع دیگر تزریق که زیر پوستی هستند و برای اسکن لنفوسینتی گرافی به کار می‌روند نیز در حدود ۵ ثانیه باعث درد موضعی می‌شوند.
تصویربرداری هسته ای نیز ذاتاً عملیاتی است که به ایجاد درد منجر نمی‌شود و گزارش‌های ناراحتی و یا عوارض جانبی آن بسیار کم است.
در زمان تصویربرداری باید ثابت باشید تا تصاویر با بالاترین کیفیت ثبت شوند. شاید به واسطه عدم تحرک اجباری و ماندن در یک حالت احساس ناراحتی کنید به‌ويژه اگر در آن موضع درد داشته باشید.
بدون تحرک بودن در بچه‌ها در حین تست کار مشکلی است.
وجود والدین در کنار کودکان مشوقی خوبی برای حفظ آرامش آنها است. در برخی مراکز تلویزیونی برای کودکان موجود است که با بخش فیلم یا کارتون جذاب روند آزمایش را برای آنها دلپذیرتر می‌کند.
پیشنهاد ما این است که از وسایل آشنا و جذاب از پستانک گرفته تا موسیقی و کتاب به‌عنوان ابزار کمکی استفاده شود.
راز جواهرات در تصویربرداری پزشکی هسته ای
یکی از رازهای پزشکی هسته ای در استفاده از جواهرات هنگام اسکن است. پیشنهاد کارشناسی این است که جواهرات را به‌طور موقت در جعبه جواهرات درون خانه نگهداری کنید و به جلسه آزمایش وارد شوید. جواهرات به واسطه خصایص ذاتی خود می‌توانند موجب تاثیرات مصنوعی و ناخواسته در تصویر پزشکی هسته ای شوند.
ضربان ساز و ایمپلنت دوست یا دشمن تست‌های پزشکی هسته ای
برخی بیماران به واسطه مشکلات دیگر از خدمات پزشکی خاصی همچون ضربان‌ساز و دیگر دستگاه‌های پزشکی یا انواع ایمپلنت استفاده می‌کنند.
استفاده از هر گونه دستگاه پزشکی از ضربان‌ساز گرفته تا انواع دستگاه‌های کاشت پزشکی مشکلی در روند تست‌های پزشکی هسته ای ایجاد نمی‌کند. البته کسانی که از رازهای پزشکی هسته ای مطلع هستند می‌دانند که بیماران خود وجود هر پروتز یا دستگاه پزشکی را از قبل به اطلاع کارکنان می‌رسانند.
راز کلاستروفوبیک
برخی از بیماران نیز دچار انواع فوبیا به ویژه کلاستروفوبیک یا ترس از فضاهای بسته هستند در این صورت قبل از شروع حتما به تکنسین پزشکی هسته ای اطلاع دهید.
درعین‌حال از پزشک معالج خود بخواهید یک داروی ضد اضطراب برای روز و مقابله با استرس انواع فوبیا یا کلاستروفوبیک به شما بدهد. نکته مهم این است که هنگام مصرف این دارو باید کسی به‌عنوان همراه داشته باشید تا بعد از اسکن هسته ای تا خانه شما را مشایعت کند.
نکاتی برای زنان باردار از رازهای پزشکی هسته ای
فواید و خطرات پزشکی در مورد این زنان باردار مطلب مفصلی و مجزایی می‌طلبد.
لیکن تکنیک‌های وجود دارد تا جنین هنگام آزمایش هسته ای کمتر در معرض تشعشع قرار گیرد. به‌عنوان مثال با افزایش زمان تصویربرداری و کم کردن مقدار رادیودارو این هدف تحقق می‌یابد.
از سوی دیگر تکرار ادرار و افزایش هیدراتاسیون (مصرف بیشتر مایعات) در کاهش دوز تابش موثر است. در واقع مهم‌ترین رازهای پزشکی هسته ای این است که کادر پزشکی هسته ای با درنظر گرفتن وضعیت بارداری پلن خود را طراحی می‌کند؛ پس جای نگرانی نیست.
زنان شیرده و رازهای پزشکی هسته ای
اگر جزو بانوان شیرده هستید ممکن است لازم باشد برای دوره زمانی کوتاهی پس از آزمایش هسته ای عمل شیردهی به نوزاد را قطع کنید. دلیل این امر وجود همان مقدار اندک رادیواکتیویته در بدن است که احتمال دارد از طریق شیر مادر منتقل شود. البته این رویه رایجی است و حتی هنگام مصرف داروهای گیاهی نیز برای زنان شیرده نظارت ویژه پزشکی لازم است که در اینجا نیز پزشک هسته ای اطلاعات لازم را خواهد داد.
راز صبوری بعد از انجام آزمایش
پس از آزمایش، پزشک هسته ای به بررسی اسکن می‌پردازد و این نیز یکی از مهم‌ترین رازهای پزشکی هسته ای است.
گاهی لازم است برای شفاف سازی یا درک بهتر از منطقه هدف یا ساختار خاص عضو به ثبت تصاویر اضافی نیاز باشد. در این زمان خواهش ما این است که به هیچ وجه نگران نشوید؛ چرا که لزوما به معنای پیدا کردن چیز غیرعادی نیست.
با اتمام تست تکنسین‌های با توجه به اسکنی که داشتید توصیه‌های لازم را به شما می‌دهند و بعد از آن شما به راحتی به سراغ زندگی عادی خود خواهید رفت.
راز سفر بعد از تصویربرداری هسته ای
البته که بعد از اسکن هسته ای می‌توانید با خیال آسوده سفر کنید؛ ولی رازهای پزشکی هسته ای نکته‌ای را آشکار می‌کند که منوط به نوع اسکن شما است. همان‌طور که تاکنون متوجه شدید مقداری رادیواکتیو در بدن شما هنوز وجود دارد که می‌تواند آشکارسازهای بسیار حساس فرودگاه‌ها، بندرها و حتی ایستگاهای مرزی قطار را فعال کند.
اگر برنامه‌ای برای مسافرت به‌ويژه سفر به خارج از کشور دارید، به کادر پزشکی طب اسکن اطلاع دهید تا با تهیه یک گواهینامه شما را از مشکلات احتمالی نجات دهند.