تستهای 17 گانه انرژی اتمی برای دستگاههای اسپکت:
در این مقاله از اسکن طب قصد داریم به بررسی تستهای 17 گانه انرژی اتمی که جهت تست و بررسی عملکرد دستگاههای گاماکمرا- اسپکت تنظیم شده است بپردازیم.
قبل از هر چیز لازم است به سوالاتی مانند اینکه آیا استانداردی برای بررسی عملکرد فنی و تخصصی دستگاههای اسپکت در دنیا وجود دارد؟ و اینکه آیا ارگانی بین المللی برای این موضوع هست؟ آیا دستگاه گاماکمرای اسپکت نیاز به بررسی و تست دارد؟ و سوالاتی از این قبیل بپردازیم.
در دنیا برای ارزیابی دستگاههای پزشکی هسته ای مانند گاماکمرا، اسپکت، اسپکت سی تی و پت سی تی دو ارگان و انجمن بین المللی در حال تدوین قوانین و ارائه الگوهایی میباشند. یکی از این انجمنها بخش پزشکی هسته ای–انجمن ملی تولیدکنندگان برق یا NEMA است و دیگری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا IAEA است.
NEMA در پزشکی هسته ای چیست؟
بخش پزشکی هسته ای-انجمن ملی تولیدکنندگان برق یا (NEMA) ، انجمنی است که فعالیت پزشکی دستگاههای تصویربرداری پزشکی را مورد بررسی قرار داده و ارزیابی مینماید. این انجمن استاندارد بین المللی جهت تست دستگاههای تصویربرداری هسته ای ارائه میکند که تولید کنندگان این دستگاهها بایستی طبق استانداردهای این انجمن دستگاههای خود را تولید نموده و پس از اخذ گواهینامه های این انجمن در بازار ارئه دهند.
آژانس بین المللی انرژی اتمی یا IAEA و هدف آن چیست؟
آژانس بین المللی انرژی اتمی مرکز جهانی همکاری در زمینه هسته ای است و به دنبال ترویج استفاده ایمن، ایمن و صلح آمیز از فناوری های هسته ای است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به‌عنوان مهم‌ترین مجمع بین دولتی جهان برای همکاری علمی و فنی در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای عمل میکند. این آژانس فعالیت خود را در زمینه تجهیزات پزشکی هسته ای معطوف به کیفیت و ارزیابی این تجهیزات و همچنین محافظت افراد فعال در این زمینه نیز کرده است و استانداردهایی برای تولید دستگاههای تصویربرداری و درمان پزشکی هسته ای نیز نموده است. تا سال 2020-2021 این سازمان متشکل از ۱۷۵ کشور عضو بوده است. مقر این سازمان در شهر وین اتریش است.
سازمان انرژی اتمی ایران یا AEOI
سازمان انرژی اتمی ایران یک سازمان دولتی در ایران و وابسته به ریاست جمهوری ایران است که وظایف مربوط به توسعه فناوری هسته‌ای و کلیه امور مربوط به انرژی اتمی در ایران را بر عهده دارد. این سازمان متولی بازرسی تجهیزات تصویربرداری پزشکی هسته ای و کلیه دستگاههای پزشکی دارای اشعه و در ارتباط با اشعه در ایران است. ایت دستگاهها شامل دستگاههای گاماکمرا، اسپکت، اسپکت سی تی، پت سی تی، رادیولوژی، سی تی اسکن، آنژیوگرافی و دستگاههای دیگر میباشد.
تستهای 17 گانه دستگاههای گاماکمرا – اسپکت توسط این سازمان جهت تست و بازرسی توسط سازمان انرژی اتمی برنامه ریزی شده و طراحی گردیده شده است. این تستها ترکیبی از تستهای بین المللی NEMA و IAEA است، که برای ایران تنظیم و اجرای میشود.
لیست تستهای 17 گانه دستگاههای گاماکمرای اسپکت
تست 1) بازرسی فیزیکی – Physical Inspection
هدف از این آزمایش بررسی موارد فیزیکی مرتبط به دستگاه و حتی بخش پزشکی هسته ای است که دستگاه گاماکمرا-اسپکت در آن نصب شده است. مانند: – بررسی دماسنج و رطوبت سنج داخل اتاق اسکن – بررسی ورودی و خروجی UPS – مجهز بودن مرکز به پاراوان سربی، روپوش سربی، تیروییدبند – بررسی آخرین سرویس کولرگازی مجموعه و بررسی های از این قبیل.
تست 2) تست پیک انرژی – Centering of PHA Window and Intrinsic Energy Resolution
این تست برای هم مرکز کردن پیک انرژی رادیوایزوتوپها و تنظیم پهنای پیک انرژی ( FWHM) انجام میگیرد. این آزمون برای تمامی رادیوایزوتوپهای مصرفی برای تمامی دتکتورها در مراکز انجام میپذیرد.
تست 3 و 4) تست یونیفورمیتی با سورس نقطه ای – Intrinsic Flood Field Uniformity Test
بررسی یکنواختی و هموژن بودن تصاویر کمک شایانی به تفسیر درست تصاویر در پزشکی هسته ای می کند. در این تست یکنواختی پاسخ کل ناحیه دتکتور به یک چشمه نقطه ای اکتیو بررسی میگردد.
تست 5 و 9) تست رزولوشن فضایی و خطی – Intrinsic Spatial Resolution and Linearity Test
بررسی رزولوشن فضایی و خطی بودن دتکتورها، برای بررسی کیفیت تصاویر تمام بدن یا تصاویر استخوان. با این تست مقادیر کمی پارامتر های زیر برای UFOV و CFOV قابل مشاهده است:
1- Differential Linearity
2- Absolute Linearity
تست 6) تست رزولوشن فضایی – Extrinsic Spatial resolution test
این تست رزولوشن سیستم در دو جهت طولی و عرضی را بررسی و نتیجه را هم بصورت کیفی(نمودار) و هم بصورت کمی (FWHM و FWTM ) گزارش میکند.
تست 7) تست فلاد یونیفورمیتی – Extrinsic Uniformity Test – Tc-99m, Flood Source
در تست فلاد یونیفورمیتی، به بررسی یکنواختی تصاویر میپردازیم. یکنواختی و هموژن بودن تصاویر کمک شایانی به تفسیر درست تصاویر در پزشکی هسته ای می کند. در این تست یکنواختی پاسخ کل ناحیه دتکتور به یک توزیع رادیو اکتیو بررسی میگردد. این تست به وسیله فانتوم فلاد یونیفورمیتی انجام میشود.
تست 8) تست انرژی رزولوشن – Intrinsic Energy resolution test
هدف از این تست توصیف توانایی دوربین گاما در تمایز بین فوتون های مختلف انرژی میباشد.
تست 10) تست حساسیت سیستم – System Sensitivity
بدست آوردن میزان count rate دستگاه به ازای یک اکتیویته مشخص و معین است.
تست 11) تست نشتی دتکتور – Detector head shielding leakage
هدف از این تست تشخیص نشتی دتکتور در حالتی میباشد که کاور دتکتور دستگاه دچار آسیب فیزیکی شده باشد با حالت سالم بودن. در این تست میتوان مقدار تابش دریافتی از محل اتصال کولیماتور و دتکتور را تشخیص داد.
تست 12) تست پنجره انرژی برای رادیوایزوتوپهای با چند پیک انرژی – multiple window spatial registration
هدف از این تست برای این مورد میباشد که آیا تصاویر به دست آمده در انرژی های مختلف فوتونی با پیکهای مختلف، بیش از یک PHA به طور همزمان در یک حالت افزودنی یا کسری بر یکدیگر قرار می گیرند یا خیر، بدین معنی که آیا تصاویر خروجی با یک پیک انرژی روی تصویر با پیک دیگر اثر گذار هست یا نه.
تست 13) تست پیکسل سایز – Absolute Size of a Pixel
هدف این تست بررسی اندازه سایز پیکسل در یک تصویر برداری توموگرافی است.
تست 14) تست یکنواختی توموگرافیک – (NM14)Tomographic Uniformity of the Camera
هدف از انجام این تست ارزیابی یکنواختی تموگرافیک دوربین گاماکمراست. این تست با فانتوم جیزک انجام میشود.
تست 15) تست رزولوشن توموگرافیک – Tomographic Resolution
در این تست میزان قدرت تفکیک سیستم در حالتی که اسکن مشابه شرایط کلینیکی و با در نظر گرفتن اسکتر صورت میپذیرد بررسی می گردد.
تست 16) تست گردش دور مرکز یا COR – Center Of Rotation
هدف چک کردن این مساله است که آیا سیستم چرخش گاما کمرا بدور محور و در وضعیت فضایی ثابت بدون مشکل کار می کند یا خیر. از آنجا که در بازسازی تصاویر پروجکشن این موضوع بسیار مهم است و چنانچه میزان انحراف از مرکز- در حین چرخش دستگاه- بیش از حد قابل قبول مد نظر کمپانی یا تستهای NEMA باشد بازسازی تصاویر به درست انجام نمیشود.
تست 17) تست عملکرد کلی دستگاه – Total performance (Jaszczak Phantom Test)
هدف از انجام این تست بررسی و تایید عملکرد دستگاه در یک اسکن با تعداد کانت بالا است، به طوریکه با استفاده از این اسکن میتوان کانتراست تصاویر را برای دستگاه با استفاده از ابعاد ثابت و مشخص بدست آورد. این تست با فانتوم جیزک انجام میشود.
سخن پایانی:
در این مقاله از اسکن طب به بررسی و معرفی تستهای 17 گانه ای که سازمان انرژی اتمی ایران برای دستگاههای گاماکمرای اسپکت نصب شده در ایران ملزم نموده است پرداختیم. امیدواریم این مقاله کمکی به افرادی که قصد انجام این تستها را برای مرکز خود دارند داشته باشد. جهت مشاوره بیشتر در مورد کالیبراسیون و تستهای دستگاههای پزشکی هسته ای میتوانید با کارشناسان فنی اسکن طب در تماس باشید. طراحی و سایت پلن بخش پزشکی هسته ای، انجام تستهای 17 گانه با مجوز رسمی از سازمان انرژی اتمی را نیز میتوانید از پلتفرم اسکن طب درخواست نمایید.